Vraag jij je af wat er in je lichaam gebeurt tijdens de overgang en hoe je weer grip kunt krijgen op jezelf en je energie? In dit artikel leg ik je uit wat er in je lichaam gebeurt tijdens de overgang, in aanloop naar de menopauze. Waarom hormonen zoals oestrogeen, progesteron en cortisol zo sterk schommelen en hoe deze vrouwelijke geslachtshormonen invloed hebben op vrijwel alle systemen in je lichaam. Waarom overgangsklachten ontstaan en hoe deze worden verergerd door leefstijl. Daarnaast ga ik in op een onderwerp waar ik momenteel veel vragen over krijg: hormoontesten voor de overgang en hoe hormoonsuppletietherapie (HST) in de overgang, waaronder bio-identieke hormonen (hormonen die dezelfde structuur hebben als je eigen hormonen) en voedingssupplementen, jou kan helpen.
De overgang krijgt eindelijk aandacht: waarom vrouwen echte oplossingen willen
De natuurlijke transitie naar de menopauze is een van de grootste biologische verschuivingen in het leven van een vrouw en kan gepaard gaan met hevige overgangsklachten. De enorme aandacht in de media voor dit onderwerp laat zien hoe hoog de nood is. Een goed voorbeeld is het recente artikel in NRC over hormoontherapie in de overgang waarin artsen, onderzoekers en gynaecologen hun visie geven op hormoontherapie in de overgang en de veiligheidsdiscussie rondom oestrogenen en progesteron. De inzichten uit dat stuk sluiten nauw aan bij wat ik dagelijks zie bij vrouwen: klachten zijn reëel, akelig, divers, beïnvloedbaar en ze vragen om een aanpak die zowel meetbaar als persoonlijk is. Terecht onderzoeken steeds meer vrouwen of in de overgang hormoontherapie, zoals bio-identieke hormoontherapie of een andere vorm van hormoonsuppletietherapie (HST), verlichting kan geven. In combinatie met inzicht via hormoontesten krijg je een goed en persoonlijk beeld van wat jouw lichaam nodig heeft.
Wat gebeurt er in je lichaam tijdens de overgang
De voorraad eicellen waarmee je bent geboren, raakt rondom het 50e levensjaar op. Daardoor daalt de productie van oestrogeen en progesteron. Met name oestrogeen daalt niet in een rechte lijn, maar kan extreem pieken en hard kelderen. De hormonale schommelingen in de perimenopauze, de periode voor het moment van de menopauze (de laatste menstruatie), zorgen voor het bekende grillige patroon. De ene maand voel je je redelijk, de volgende maand lig je wakker, zweet je je bed uit of herken je jezelf mentaal nauwelijks meer. Dit patroon is de kern van vrijwel alle overgangsklachten. Oestrogeen en progesteron regelen niet alleen de vrouwelijke cyclus, maar zijn systeemhormonen, dat zijn hormonen die meerdere organen tegelijk beïnvloeden. Progesteron daalt al jaren eerder dan oestrogeen, doordat er vanaf je 35e vaker cycli zonder eisprong ontstaan. Deze daling zorgt voor meer stressgevoeligheid, slechtere slaap en minder herstelcapaciteit. Wanneer daarna ook oestrogeen sterk gaat schommelen, wordt het effect versterkt.
Waarom hormoonsuppletietherapie in de overgang kan helpen
De hormonale schommelingen zijn de reden dat vrouwen er baat bij kunnen hebben om in de overgang hormoontherapie of hormoonsuppletietherapie toe te passen. Maar voordat je naar oplossingen kijkt, is het belangrijk te begrijpen wat de oorzaak is van heftige hormonale schommelingen tijdens de overgang. Door de grote fluctuaties van deze hormonen in de overgang ontstaat een domino-effect dat je voelt in je energie, slaap, stemming, huid, brein en zelfs in je bloedvaten. Onze westerse leefstijl vergroot dit effect, doordat chronische stress, verstoorde slaap, bewerkte voeding, weinig daglicht en te weinig natuurlijke beweging het systeem ontregelen. Het gevolg is dat je lichaam steeds minder goed kan herstellen van de hormonale schommelingen, waardoor klachten intenser worden en langer aanhouden. Hormoon(suppletie)therapie of ondersteuning met natuurlijke voedingssupplementen kan tijdens de overgang helpen om de hormonale schommelingen beter te reguleren. De niveaus van oestrogeen en progesteron blijven daardoor stabieler en veroorzaken minder klachten.
Weten hoe hormoonsuppletietherapie in de overgang jou kan helpen? Maak een kennismakingsafspraak.
Hoe stress overgangsklachten versterkt
De op zichzelf natuurlijke en biologische schommelingen worden versterkt door een externe factor, die de grootste oorzaak is van verstoringen in de natuurlijke hormoonniveaus, namelijk onze westerse leefstijl. Ons huidige leven lijkt in niets op dat van vrouwen in de tijd waarin het hormoonsysteem is ontstaan. We leven binnen, bewegen weinig, eten bewerkt voedsel, slapen te kort, hebben chronisch last van stress en staan continu ‘aan’. Al deze stressfactoren zorgen voor meer hormonale onrust en overgangsklachten. Dat is verklaarbaar als je bedenkt dat zowel stress- als geslachtshormonen voortkomen uit dezelfde voorloper: pregnenolon. Pregnenolon, de bouwstof waar zowel stresshormonen als geslachtshormonen uit worden gemaakt, wordt gemaakt uit cholesterol en vormt het vertrekpunt van twee hormonale hoofdroutes, de ene naar cortisol en de ander naar progesteron, oestrogeen en testosteron. Bij stress verschuift het lichaam de productie richting cortisol, wat ook wel de ‘pregnenolone steal’ wordt genoemd. Het gevolg is dat er minder grondstof beschikbaar is voor progesteron en oestrogeen en de productie van deze hormonen harder daalt dan normaal. Dit maakt je extra gevoelig voor klachten.
Hoe heeft leefstijl invloed op overgangsklachten?
Veel klachten die op het eerste gezicht veroorzaakt lijken te worden door hormonale schommelingen in de overgang, blijken in de praktijk veroorzaakt of versterkt te worden door leefstijlfactoren. Denk aan stress, slecht slapen (dat is een beetje een kip-ei verhaal), te weinig beweging en te weinig buiten zijn. Leefstijl beïnvloedt overgangsklachten omdat de systemen die oestrogeen en progesteron reguleren sterk afhankelijk zijn van slaap, voeding, beweging, daglicht, stress en ontspanning. Onze hectische levens vol prikkels zorgen voor onrustig slapen, vaker een snelle hap dan een goed maaltijd, weinig beweging, en voortdurende stress. Die combinatie maakt het lichaam gevoeliger voor de natuurlijke hormonale schommelingen in de overgang en versterkt klachten zoals opvliegers, vermoeidheid, prikkelbaarheid, gewichtstoename en slaapproblemen. Leefstijl bepaalt dus niet alleen hoe hormonen schommelen, maar vooral hoe goed je lichaam de schommelingen kan opvangen. In de praktijk zie ik dan ook dat overgangsklachten heviger zijn naar mate vrouwen een drukker leven hebben.
Hormoonsuppletietherapie: waarom de discussie zo groot is
Moet je je als vrouw maar schikken in je overgangsklachten? Daarover lopen de meningen van experts sterk uiteen. Van hoge doseringen bio-identieke hormonen tot de standaard hormoonsuppletietherapie (HST) richtlijnen; de verschillen zijn groot en de medische wereld is verdeeld over hormoonsuppletietherapie in de overgang. Wat voor jou belangrijk is om te weten, is dat hormoonsuppletie veel meer beïnvloedt dan alleen je geslachtshormoonhuishouding. Daarom vraag het om een zorgvuldige afweging. Omdat leefstijl een grote invloed heeft op overgangsklachten, is het belangrijk je leefstijl mee te nemen in de afweging van oplossingen die voor jouw specifieke situatie geschikt zijn. Bij ernstige hormonale klachten kan hormoontherapie verlichting geven. Als overgangsklachten je dagelijks functioneren gaan beïnvloeden, is het zinvol om te onderzoeken op welke manieren je het systeem kunt ondersteunen en de hormonale pieken en dalen kunt temperen.
Wanneer is hormoonsuppletietherapie in de overgang een goed idee?
In de praktijk zie ik dat hormoontherapie een waardevolle rol kan spelen in het reguleren van overgangsklachten bij vrouwen die veel last hebben, maar alleen wanneer de onderliggende leefstijl-, stress- en ontstekingsmechanismen óók worden aangepakt. Anders blijft het dweilen met de kraan open. Daarom werk ik nooit met eenzijdige ‘hormoonoplossingen’, maar met een systeemaanpak volgens de klinische psycho-neuro-immunologie (kPNI, een methode die kijkt naar de samenwerking tussen je brein, hormonen en immuunsysteem). Daarbij kijk ik naar de invloed van alle belangrijke systemen in jouw lichaam en factoren als voeding, beweging, stress, slaap en leefomgeving. Zowel bij het zoeken naar de oorzaak van jouw hevige klachten als de oplossing, is jouw individuele situatie het belangrijkste uitgangspunt. Er is, wat mij betreft, geen one-size-fits-all.
Heb je veel last van overgangsklachten en wil je deze oplossen? Maak een kennismakingsafspraak.
Zijn hormoontesten in de overgang zinvol?
Meten is weten. Veel vrouwen willen voordat ze met hormoontherapie beginnen inzicht in hun niveaus van oestrogeen, progesteron, testosteron en cortisol. Testen kunnen veel waardevolle informatie geven, maar alleen wanneer je weet wat je meet, wanneer je meet en hoe je de uitslagen in de context van je leven plaatst. De uitgebreidere hormoontesten laten niet alleen zien wat de hormonale waarden zijn, maar ook hoe hormonen wordt afgebroken in de lever. Dat is vooral voor oestrogeen belangrijk, omdat de drie afbraakstoffen (2, 4 en 16 hydroxy-oestrogeen) verschillende effecten hebben. Vooral een overheersende 4-hydroxy-route kan minder gunstig zijn, waardoor het verstandig is eerst de balans en afbraak van oestrogeen te ondersteunen voordat je met oestrogeensuppletie begint. Goede hormoontesten maken dit soort subtiele, maar bepalende verschillen zichtbaar.
Welke hormoontesten zijn er voor de overgang? De opties op een rijtje.
Veel vrouwen die bij mij komen hebben een duidelijke wens. Ze willen niet alleen een pilletje voor de pep, maar zijn bereid om naar de oorzaak van hun klachten te kijken en verantwoordelijkheid te nemen voor het deel dat zelf moeten oppakken: hun leefstijl. Ze willen begrijpen wat er in hun lichaam gebeurt en testen voelt dan als een logische stap. En dat kan het ook zijn, mits je weet wat je meet, wanneer je meet en vooral hoe je de uitslag moet plaatsen in het grotere geheel.
Er zijn verschillende hormonale testen:
- Bloed geeft een betrouwbaar beeld van hormoonstimulerende signalen uit de hersenen zoals follikelstimulerend hormoon (FSH), luteïniserend hormoon (LH), sex hormone binding globulin (SHBG), testosteron en DHEA. Maar voor cyclische geslachtshormonen zoals oestrogeen en progesteron is bloed slechts een momentopname. Het vertelt je wat er op dat ene moment gebeurt en laat geen trend zien.
- Speekseltesten zijn vooral waardevol wanneer je inzicht wilt in je stresssysteem, omdat je met meerdere metingen per dag kunt zien hoe je cortisolcurve verloopt. Dat patroon, hoe je stresssysteem aan- en uitgaat, zegt vaak meer dan één waarde op papier.
- Urinetesten of combinatietesten zoals de DUTCH-test (Dried Urine Test for Comprehensive Hormones), gaan meer de diepte in. Deze test meet niet alleen hoeveel hormoon er is, maar vooral hoe je lichaam het gebruikt en afbreekt. Je ziet de metabolieten (afbraakproducten van hormonen), de metabole routes, de belasting van je lever en de balans tussen opbouw en afbraak. Dit geeft verklaringen voor klachten die met gewone bloedwaarden nooit zichtbaar zouden worden. Maar het vraagt specialistische interpretatie: de uitslag is geen eenvoudig ja-nee verhaal.
- Darmtesten. Bij vrouwen met hardnekkige overgangsklachten, huidproblemen, histaminegevoeligheid of onrust in de darmen, kan aanvullend darmonderzoek waardevol zijn. Het darmmicrobioom bepaalt namelijk mede hoe oestrogenen worden gerecycled via het zogenaamde estroboloom, een groep darmbacteriën die invloed heeft op hoe je oestrogeen afbreekt. Wanneer de bacteriële balans verstoord is, kan oestrogeen minder efficiënt worden afgebroken en opnieuw klachten geven, zelfs als de bloedspiegels normaal lijken.
Hormoontesten in de overgang + jouw persoonlijke verhaal = sneller naar herstel
Wat je moet onthouden: hormonen zijn bezig bijtjes. Ze schommelen, reageren op stress, slaap, voeding, beweging, licht, emoties en zelfs sociale interacties. Een test, afgenomen op een bepaald moment, is geen absolute waarheid. Daarom test ik nooit zonder jouw hele verhaal mee te nemen. Hoe je slaapt, eet, herstelt, werkt, beweegt en leeft, geeft net zoveel informatie als het getal op een labformulier. De waarde van testen wordt zichtbaar wanneer de uitslagen gekoppeld worden aan jouw klachten, jouw leefstijl en jouw biologie. Met de uitslag van het complete plaatje kan je de juiste stappen zetten naar herstel, die bij mij doorgaans bestaan uit een combinatie van leefstijl, voedingssupplementen en waar nodig bio-identieke hormoontherapie.
Welke vormen van hormoonsuppletietherapie (HST) in de overgang bestaan er?
Er zijn verschillende vormen van hormoontherapie die kunnen worden ingezet om overgangsklachten te verlichten. Ze werken niet allemaal hetzelfde en zijn niet voor iedere vrouw geschikt. De meest gebruikte vorm is de reguliere hormoontherapie (HST), waarbij bio-identiek oestrogeen en vaak ook bio-identiek progesteron worden toegediend. Deze middelen lijken qua structuur op lichaamseigen hormonen en worden daarom gezien als een natuurlijker keuze dan de oudere synthetische varianten. Oestrogeen kan worden toegediend via pleisters, gels, sprays of soms tabletten, terwijl progesteron meestal in capsulevorm wordt gegeven. Daarnaast is suppletie van testosteron en DHEA mogelijk.
En welke andere vormen van suppletie kunnen hormonen in de overgang beïnvloeden?
Naast hormonale suppletie zijn er kruidensupplementen die vrouwen in de overgang kunnen ondersteunen. Ze werken niet als hormonen en vullen dus geen tekorten aan, maar kunnen wel invloed hebben op het zenuwstelsel, de stressrespons, de doorbloeding of de oestrogeenreceptoren. Daardoor kunnen ze de werking van hormonen beïnvloeden. Bekende kruiden die in de overgang worden ingezet zijn salie, rode klaver, monnikspeper of ashwagandha. Wat al deze vormen van (hormoon)suppletie gemeen hebben, is dat ze helpen het totale systeem in balans te brengen en daardoor overgangsklachten kunnen verminderen.
Hormonen in de overgang begrijpen is het begin van de oplossing voor overgangsklachten
De overgang is een verschuiving naar een nieuw biologisch evenwicht. Ons moderne leven maakt dat proces zwaarder dan nodig, maar je kunt er veel aan doen. Mijn werk is om vrouwen op een natuurlijke en bij hun passende manier, met behulp van bijvoorbeeld leefstijl en hormoonsuppletietherapie in de overgang te begeleiden. Vrouwen die verder willen kijken dan symptoombestrijding en die 100% regie willen over hun gezondheid, energie en levenskwaliteit. Die weer zichzelf willen zijn. Wanneer de regie terugkomt, ervaren ze weer helderheid in hun hoofd, stabiliteit in hun emoties, vertrouwen in hun lichaam en ruimte om hun ambities te leven zonder voortdurend te worden teruggefloten door klachten. Ze voelen zich sterker, rustiger, veerkrachtiger en eindelijk weer zichzelf.
