De overgang naar de menopauze: wat je lijf écht nodig heeft (en waarom je klachten normaal zijn)

De overgang naar de menopauze is een fase van verandering. Hormonaal, fysiek en mentaal. Niet zo gek dat veel vrouwen er last van hebben. Wat houden de overgang en de menopauze precies in, waarom noemen we het zo en wat kan je doen aan overgangsklachten?

Wat is de zin van de overgang naar de menopauze?

De overgang naar de menopauze. Een onderwerp waar je pas écht over na gaat denken als je er zelf in belandt. Opvliegers, stemmingswisselingen, slecht slapen, een lijf dat niet meer doet wat jij wilt. Het lijkt alsof je lichaam ineens een eigen plan trekt. Toch doet jouw lijf dit niet om je te pesten. er zit logica achter. Ik neem ik je mee in de wondere wereld van de overgang, vanuit mijn orthomoleculaire en evolutionaire bril. Ik leg je uit wat er in jouw lichaam gebeurt, waarom dit ooit nuttig was, en vooral: wat jij vandaag nog kunt doen om deze periode goed en gezond door te komen.

Laat me je om te beginnen geruststellen: je lichaam doet precies wat het hoort te doen. Evolutionair gezien ben je gebouwd voor deze verandering. Het is geen foutje van de natuur. Er is eerder sprake van een mismatch: van onze oeroude natuur met ons moderne leven. Het moderne leven maakt het wel een stuk moeilijker om de overgang soepel te doorlopen. Daarom is het goed om te snappen wat er gebeurt, waarom je klachten hebt en – belangrijker nog – wat jij kunt doen om je lijf te helpen.

Wat is de overgang naar de menopauze?

De overgang is de periode naar het einde van je vruchtbare jaren. Het is geen schakelaar die van de ene op de ander dag om gaat; het is een biologisch proces dat soms wel tien jaar kan duren. Je lichaam sluit langzaam het vruchtbare hoofdstuk af. Dat gebeurt in fases:

1. Pre-menopauze
Je menstrueert nog, maar je cyclus verandert. Onregelmatiger, heviger, korter, langer, alles kan.1

2. Perimenopauze
Je hormonen schommelen heftig. Oestrogeen piekt en daalt alsof je in een achtbaan zit. Overgangsklachten zijn vaak op hun hevigst.

3. Menopauze
De allerlaatste menstruatie. Officieel ben je pas in de menopauze na 12 maanden zonder menstruatie.

4. Postmenopauze
Je bent erdoorheen. Klachten nemen vaak af, maar de gevolgen van lagere hormoonspiegels blijven: botdichtheid neemt af, vetverdeling verandert, je risico op hart- en vaatziekten verandert.

Waarom je lijf verandert: het evolutionaire verhaal

Vanuit evolutionair oogpunt is het opmerkelijk dat vrouwen na hun vruchtbare jaren nog tientallen jaren doorleven. Je zou denken dat ze niet meer bijdragen aan het voorbestaan van de soort; de enige drijfveer achter evolutie. Toch is het volkomen logisch, want juist de vrouwen (ja, jij dus!) waren onmisbaar voor het voortbestaan van de mens. 

Rond je 40e, 45e was je in oertijden al lang oma. Je ouders leefden al niet meer, je kinderen kregen hun kinderen vroeg, en jouw rol veranderde. Niet meer zwanger, maar wel essentieel: je zorgde voor de kleintjes (waardoor de overlevingskans van zowel jouw eigen als jouw kleinkinderen steeg), droeg kennis en wijsheid over, hield de stam bij elkaar. De zogeheten grootmoeder hypothese stelt dat vrouwen na de vruchtbare leeftijd hiermee een super belangrijke rol hadden in het overleven van de groep. Alleen, in onze tijd klopt dat ritme niet meer. Misschien ben je op je 40e net moeder geworden. Of je hebt pubers, en hoopt juist vurig dat je nu nog géén oma wordt. En intussen verlangt je lijf verlangt naar rust en overdracht aan de volgende generatie. Maar jij zit middenin de zorg voor je kinderen, je ouders en je werk. Geen wonder dat je systeem overbelast raakt: je leeft tegen je biologie in.

De fysiologie achter jouw klachten: wat gebeurt er?

Je hormonen trekken zich langzaam terug

De overgang brengt uitdagingen met zich mee. Oestrogeen en progesteron dalen. Niet in een rechte lijn, maar grillig. De ene maand is alles stabiel, de volgende maand barst je in tranen uit bij het verkeerde merk pindakaas. Dat komt doordat oestrogeen en progesteron veel meer doen dan alleen je menstruatie regelen. Ze beïnvloeden:

• Hersenen (stemming, geheugen, slaap, temperatuur)
• Bloedvaten (elasticiteit)
• Botten (opbouw, stevigheid)
• Spieren (spiermassa)
• Huid en slijmvliezen (hydratatie)
• Darmen (peristaltiek, microbioom)

Als deze hormonen dalen, raakt jouw lijf uit balans. Volkomen logisch dus dat je je niet jezelf voelt. Je lijf is op zoek naar een nieuw evenwicht, en jij dus ook. De belangrijkste speler hierin is je HPA-as: de samenwerking tussen je hersenen (hypothalamus en hypofyse) en je bijnieren. Deze as raakt vaak overbelast door de hormonale achtbaan én door stress. Het gevolg? Je slaapt slechter, bent emotioneler, vatbaarder voor ontstekingen en energiegebrek. 

De oorzaak van je overgangsklachten:

Het stresssysteem (HPA-as) onder druk

De samenwerking tussen je hersenen (hypothalamus, hypofyse) en je bijnieren (de HPA-as) regelt hoe jij met stress omgaat. De HPA-as is een communicatielijn tussen je hersenen en je bijnieren. Deze as regelt hoe jouw lichaam omgaat met stress, energie, herstel, bloeddruk en ontstekingen. Het systeem werkt als volgt:

De hypothalamus (je interne regelkamer in de hersenen) ontvangt prikkels van binnen en buiten: ben je veilig? Is er gevaar? Heb je rust of ben je uitgeput?

De hypothalamus geeft het seintje door aan de hypofyse (een soort hormoonchef in je hoofd).

De hypofyse stuurt op haar beurt een signaal naar de bijnieren om stresshormonen (vooral cortisol) aan te maken.

Cortisol is jouw natuurlijke overlevingshormoon. Het ondersteunt je lijf bij stress zodat je te allen tijd kunt overleven en functioneren bij uitdagingen. Maar…het systeem is bedoeld voor korte pieken, niet voor voortdurende belasting. Het is ontworpen om te kunnen vluchten voor die tijger die in de oertijd een onmiddellijk en direct gevaar was. Niet voor je mailbox niet nooit leeg raakt.

Waarom raakt die HPA-as in de overgang zo snel uit balans?

In de overgang verandert je hele hormonale landschap. Oestrogeen en progesteron dalen. Wat veel vrouwen niet weten: deze hormonen dempen normaal gesproken je stressreactie. Ze houden je HPA-as in toom. Wanneer deze hormonen dalen, krijg je dus sneller lat van stress, zelfs bij kleine dingen. Je slaapt slechter, herstelt minder goed, voelt je emotioneler, angstiger, meer opgejaagd. En dat zorgt voor nog meer stress. Je komt dus sneller in een chronische stressmodus terecht, waarin je HPA-as overuren draait. Cortisol blijft te lang hoog, of, daalt te ver als je reserves op raken, waardoor je uitgeput raakt.

Wat merk je daarvan?

• Slecht inslapen of vroeg wakker worden (cortisol piekt op rare momenten).
• Heftige emoties, sneller huilen of uitvallen.
• Brain fog, concentratieproblemen.
• Meer ontstekingsklachten (huid, gewrichten, darmen).
• Verlangen naar suiker, koffie, snelle energie.
• Een gevoel van ‘altijd aanstaan’ óf juist niet vooruit te branden zijn.

Stress, je brein en de overgang: waarom je soms jezelf niet meer herkent

De overgang is niet alleen een hormonale, maar ook een neurologische transitie. Je hersenen zijn namelijk gevoelig voor vrouwelijke hormonen. Oestrogeen en progesteron sturen allerlei processen aan in je brein: van stemming en geheugen tot veerkracht en stressregulatie. Je hersenen moeten opnieuw hun weg vinden zonder de beschermende werking van vrouwelijke hormonen. Je stresscentrum (amygdala) wordt actiever, je rationele brein (prefrontale cortex) minder scherp. Gevolg: je bent gevoeliger voor angst, paniek, overprikkeling, somberheid.

Ook je geheugen en concentratie (hippocampus) lijden onder de hormonale achtbaan. Vergeetachtigheid, moeite met focussen, woorden kwijt zijn…het hoort er allemaal bij.

Waarom voelt het alsof je ‘gek’ wordt?

Omdat jouw stress-systeem (HPA-as) en je brein elkaar versterken. Meer stress betekent slechter slapen, minder herstel en meer klachten.
Je voelt je emotioneler, hebt meer pijntjes, bent sneller overprikkeld, angstiger of vlakker. Wat vroeger vanzelf ging (beslissingen nemen, dingen relativeren) kost nu ineens moeite. Dat is geen zwakte, dat is pure biologie. Zo zijn we nu eenmaal gebouwd, hoe irritant het ook lijkt. 

Wat helpt jouw brein?

Je brein heeft nu meer dan ooit behoefte aan:

• Rust en voorspelbaarheid.
• Beweging in de natuur (herstel voor brein én HPA-as).
• Echt sociaal contact (geen oppervlakkige gesprekken, maar verbinding).
• Opruimen van prikkels (minder multitasken, minder schermtijd).
• Humor, ontspanning, plezier.
• Herkenning en erkenning van anderen (‘oh, jij hebt dat ook!’).

Evolutionair is dit volkomen logisch: stress en sociale isolatie waren vroeger levensgevaarlijk. Jouw brein slaat nu sneller alarm omdat het zichzelf wil beschermen. En jouw moderne brein heeft tools nodig om weer rust te vinden, omdat de moderne omgeving niet meer van nature bijdraagt aan wat jij nodig hebt

Wat jouw lijf eigenlijk verwacht tijdens de overgang: evolutionair bekeken

We denken vaak dat overgangsklachten ‘niet normaal’ zijn. Maar dat is te kort door de bocht. 'Klachten' zijn volkomen normaal (we zouden het niet eens klachten moeten noemen, maar eerder veranderingen), maar ze horen niet onnodig heftig te zijn. Ons lijf is namelijk niet gemaakt voor het moderne leven. Evolutionair gezien verwacht jouw lichaam iets heel anders dan wat we het nu vaak geven.

Hoe leefden vrouwen in de oertijd?

In een oergemeenschap leefde je:

• Buiten, in daglicht, in ritme met seizoenen en natuur.
• Met anderen, in verbondenheid en in een duidelijke sociale structuur.
• Bezig met fysieke activiteit verspreid over de dag: lopen, tillen, verzamelen, zorgen.
• Zonder kunstmatig licht, prikkels, piekbelasting of chronische stress.
• Met voeding die natuurlijk, onbewerkt en seizoensgebonden was.

En heel belangrijk: vrouwen van 40+ waren essentieel in die gemeenschap. Zij gaven zorg, wijsheid, overzicht. Hun rol veranderde, hun status niet. Er was acceptatie van de veranderingen van het lijf, geen strijd of ontkenning.

Waarom past jouw oerlijf niet bij het moderne leven?

De overgang hoort bij het leven. Maar onze moderne leefstijl maakt de klachten vaak onnodig heftig. We bewegen te weinig, zitten te veel, slapen slecht, eten onnatuurlijk, zijn continu gestrest. Kortom: we gaan keihard in tegen onze natuur. Dit versterkt alles wat jouw lichaam al zwaar valt in deze fase.

Wat helpt dan wél, evolutionair gezien?

• Beweging zoals je gemaakt bent:
  • Wandelen, tuinieren, schoonmaken, lichte krachttraining.
  • Variatie, herhaling, dagelijks. Niet geforceerd, maar vanzelfsprekend.
• Ritme en rust:
  • Vroeg licht zien, ’s avonds donker en rustig.
  • Geen schermen vlak voor het slapengaan.
  • Eten op vaste momenten, niet de hele dag door
• Verbondenheid:
  • Zoek vrouwen om je heen met wie je kunt praten, lachen, delen.
  • We zijn sociale wezens, geen solisten. Evolutionair gezien is isolatie stressvol.
• Zingeving en acceptatie:
  • Erken deze fase als waardevol. Je lichaam verandert, ja. Maar jij blijft van waarde.
  • Richt je leven niet in als ‘de oude ik’ proberen vasthouden, maar als de ‘nieuwe ik’ leren kennen.

Terug naar je natuur is vooruitgang, geen achteruitgang

De overgang is een uitnodiging om te herijken. Wat heeft jouw lijf nodig? Wat past nog bij wie jij bent? Wat niet meer? De antwoorden liggen vaak dichter bij je natuur dan bij het moderne leven.

Voeding tijdens de overgang: waarom dit werkt – en dat niet

Veel vrouwen merken dat hun oude voedingspatroon in de overgang ineens ‘niet meer werkt’. Waar je vroeger moeiteloos een zak chips of een paar wijntjes kon wegwerken, lijkt je lijf nu direct te protesteren met opvliegers, buikvet of een opgeblazen gevoel.

Dat is niet voor niets. Je lijf verandert, je hormonen veranderen, en daarmee veranderen ook je behoeftes.

Wat heeft jouw lijf nú nodig?

Je lichaam heeft in deze fase vooral behoefte aan:

• Stabiele bloedsuikerspiegel

• Minder belasting van je lever en darmen

• Voldoende bouwstoffen voor herstel en balans

• Voeding die ontstekingen remt, niet aanwakkert

Waarom? Omdat jouw hormonale balans nauw samenhangt met je energiehuishouding, je ontstekingsgevoeligheid en je stofwisseling. Wat je eet, heeft direct effect op al die systemen.

Wat werkt wél? En waarom?

Evolutionair perspectief: Onze voorouders aten wat de natuur bood: veel vezels, veel variatie, geen ultrabewerkt voedsel. Vezelrijk, bitter, zuur, vetten uit vis en noten. Dat hield hun darmflora divers, hun stofwisseling stabiel en ontstekingen laag. Precies wat jouw lijf nu ook nodig heeft.

Wat werkt niet (meer)? En waarom?

Evolutionair perspectief: Dit soort voeding bestond vroeger simpelweg niet. Je genen zijn niet gemaakt voor suikerpieken, constante stressprikkels en synthetische stoffen. Het verstoort je oeroude systemen.

Samenvattend: eet als een oervrouw

De basis is eenvoudig. Geef je lichaam wat het nodig heeft voor rust, herstel en balans:

• Puur, onbewerkt, vol voedingsstoffen

• Rijk aan vezels, gezonde vetten, voldoende eiwitten

• Geen kunstmatige troep, weinig snelle suikers

• Ritme, rust, regelmaat in eten

Je hoeft niet terug naar de mammoetjacht, maar terug naar je natuur is wel een heel krachtig kompas.

Praktisch stappenplan: zo ondersteun je jezelf

Stap 1: Voeding als fundament

• Puur, onbewerkt, voedend

• 3 maaltijden, geen constante snacks

• Voldoende water, weinig alcohol en cafeïne

Stap 2: Beweeg natuurlijk

• Dagelijks wandelen, buiten

• Krachttraining voor spieren en botten

• Variatie: niet alles of niets

Stap 3: Slaap als herstel

• Vaste tijden, rust, donker

• Geen schermen voor bed

• Geen cafeïne of alcohol ’s avonds

Stap 4: Stress onder controle

• Pauzes, stilte, ademhaling

• Nee zeggen, grenzen bewaken

• Hobby’s, creativiteit, ontspanning

Stap 5: Verbinden

• Vrouwen om je heen die snappen waar je in zit

• Samen lachen, huilen, delen

Stap 6: Ritme geeft rust

• Vaste tijden voor alles: eten, bewegen, slapen, rusten

• Agenda overzichtelijk, pauzes gepland

De overgang is geen straf, maar een uitnodiging

Je klachten zijn normaal. Ze zijn een signaal, geen vijand. Luister, vertraag, pas je aan. Niet omdat je zwak bent, maar omdat jouw lijf verandert. Terug naar je natuur is vooruitgang. Niet alles hoeft tegelijk, niet alles hoeft perfect.

Met mildheid, kleine stappen en aandacht kom je hier sterker uit.

En: je kunt ook op een andere manier naar de overgang kijken. Vanuit het oogpunt van de grootmoederhypothese, biedt deze fase ook een kans om te groeien naar een andere rol.

De kinderen zijn ouder en vragen minder aandacht. Je bent intussen echt een rot in het vak; al je werk- en levenservaring maakt je tot een collega die inhoudelijk en intercollegiaal veel waarde te bieden heeft. Je hoeft vaak ook minder te investeren in je ontwikkeling en je te bewijzen en dat biedt je juist de kans om te ontdekken wat je verder nog wilt in het leven. Waar je energie van krijgt en waar je de komende jaren dus je tijd mee wilt vullen. Je hebt de mogelijkheid om je leven in te richten op een manier die bij jouw nieuwe fase past, in plaats van door te gaan op de oude voet.

Hoe maak je van de overgang naar menopauze een positieve transformatie?

Omarm deze periode als een natuurlijke transformatie naar een nieuwe fase en zie het als een nieuwe start. Dit betekent niet dat je alle bijkomende klachten moet accepteren, want daar kan je echt wat aan doen. Maar het betekent wel dat je jezelf toestemming geeft om jezelf in deze fase meer ruimte te geven, opnieuw te ontdekken wat bij je past en te groeien. Accepteer dat er een nieuwe rol voor je in het verschiet ligt, ga op ontdekking en wees heel lief voor jezelf.

Om de overgang naar de menopauze makkelijker te maken, helpt het om te begrijpen wat er in je lichaam gebeurt. Door je bewust te zijn van de fysieke en mentale veranderingen, kun je beter omgaan met overgangsklachten en jezelf de zorg geven die je nodig hebt. Hoe je dat doet, lees je in mijn e-book Energiek door de overgang. Download het hier: